Door een stoornis van het lymfevatenstelsel wordt weefselvocht onvoldoende afgevoerd.
Vochtophoping in de huid en onderliggende weefsels veroorzaakt onder andere (pijnlijke)
zwellingen en stijfheid.
Symptomen
Lymfoedeem geeft in het aangedane gebied, bijvoorbeeld armen, benen en/of de rest van
het lichaam een zwaar gevoel en/of een gevoel van spanning. Soms veroorzaken de
zwellingen zeurende of stekende pijn en stijfheid in gewrichten. Bewegingen kunnen beperkt
worden. Het gewicht en de lichaamsomvang kunnen toenemen. Lymfoedeem kan ook
voorkomen in de midline (borst-, buik-, rug- en genitaalregio). Vaak is dit het gevolg van de
behandeling van kanker. Ook hiervoor kunt u terecht bij de huidtherapeut, behandeling en
compressie in deze regionen kan enorme verlichting bieden.
Hoe ontstaat lymfoedeem?
Het lymfestelsel is een netwerk van lymfevaten en lymfeknopen, vaak klieren genoemd. Ze
maken deel uit van ons lichamelijke reinigings- en afweersysteem. De lymfevaten
verzamelen het vocht dat zich tussen de cellen van onze weefsels bevindt. Via de
lymfevaten vloeit dit weefselvocht naar de lymfeknopen, beter bekend als klieren. Deze
klieren, die zich onder andere in onze liezen, oksels en hals bevinden, filteren en reinigen het
weefselvocht. Ze filteren afvalstoffen en maken dus eventuele ziekteverwekkers
onschadelijk. Als delen van het lymfestelsel beschadigd zijn of ontbreken, dan wordt het
weefselvocht niet of slechts gedeeltelijk afgevoerd. Het ophopende vocht veroorzaakt
zwellingen die we lymfoedeem noemen.
Bij primair lymfoedeem zijn de afwijkingen aan het lymfestelsel aangeboren. Het lymfoedeem
kan zich direct na de geboorte manifesteren, of in een later stadium, bijvoorbeeld na een
trauma of een operatie.
Secundair lymfoedeem ontstaat door invloeden van buitenaf, denk aan een
(wondroos)infectie, ernstige verbranding van de huid of een open botbreuk. Secundair
lymfoedeem kan ook een gevolg zijn van bestralingen (behandeling van kanker) of een
operatie waarbij het lymfestelsel beschadigd raakt.
Wat zijn mogelijke complicaties?
Lymfoedeem kan verergeren door extreme kou en extreme warmte. Datzelfde geldt voor
verbranding door de zon, insectenbeten, geïnfecteerde wondjes of andere infecties en
knellende kleding.
Wat kan de huidtherapeut voor u doen?
Door manuele lymfdrainage (een speciale massagetechniek), altijd in combinatie met
compressietherapie – het aanbrengen van zwachtels of elastische kousen – zorgt de
huidtherapeut ervoor dat het vocht beter afgevoerd wordt. Hierdoor nemen pijn en stijfheid
af. Daarnaast adviseert de huidtherapeut u graag, hoe u zelf de afvoer van lymfevocht kunt
stimuleren en verergering kunt voorkomen.
Oedeemtherapie start meestal met een nulmeting, daarna wordt er pas behandeld. Het
lymfesysteem wordt geactiveerd en het vocht wordt naar delen van het lichaam gemasseerd
waar het beter afgevoerd kan worden. Vervolgens wordt in dezelfde behandeling
gezwachteld of getapet om het bereikte resultaat vast te houden. Een elastische kous kan de
zwachtel vervangen zodra het oedeem constant is.
Manuele lymfedrainage
Met een zacht pompende beweging van de handen activeert de huidtherapeut het netwerk
van de lymfevaten direct onder de huid. Door de speciale handgrepen die de therapeut
toepast, de zogenaamde oedeem- en fibrosegrepen, kunnen de huid en het onderliggende
weefsel met lymfevaten heel gericht behandeld worden. Met oedeemgrepen leidt de
huidtherapeut het overtollige vocht door het weefsel naar een plaats waar het gemakkelijker
opgenomen wordt. Met fibrosegrepen maakt de huidtherapeut verhard weefsel (fibrose)
soepeler zodat het vocht er gemakkelijker doorheen stroomt en de pijnlijke stijfheid afneemt.
Soms worden littekengrepen ingezet om verharde en/of verkleefde littekens doorgankelijk te
maken voor vocht.
Ambulante compressietherapie
De huidtherapeut zwachtelt het oedemateuze gebied in, zodat er druk op onderliggende
weefsels komt. Hierdoor wordt het vocht beter afgevoerd. In geval van oedeem aan armen
en benen is beweging noodzakelijk want daardoor wordt het bloed door kuit- of armspieren
richting het hart gepompt en kan het lymfevocht dankzij de toegenomen bloedcirculatie
afgevoerd worden.
Fascietechnieken
Het kan zijn dat de huidtherapeut speciale massagetechnieken inzet, welke inwerken op het
bindweefsel in het lichaam. Rek- en/of rolbewegingen kunnen worden ingezet om de
verschuifbaarheid tussen de verschillende huidlagen te verbeteren. Deze techniek wordt veel
ingezet bij patiënten die een borstkankeroperatie hebben ondergaan.
Ademhalings- en bewegingsoefeningen
De huidtherapeut legt u specifieke bewegings- en ademhalingsoefeningen uit die de afvoer
van lymfvocht via de lymfvaten bevorderen.
Lymftaping
Als het aanbrengen van zwachtels lastig is, bijvoorbeeld op de romp, dan maakt de
huidtherapeut gebruik van lymftaping. De tape trekt de huid een heel klein beetje omhoog,
waardoor er in de huid en de onderliggende weefsels meer ruimte komt om het vocht zich te
laten verplaatsen. In combinatie met ademhalings- en bewegingsoefeningen stroomt het
vocht naar plaatsen waar het gemakkelijker opgenomen wordt.
Intermitterende Compressie Therapie (IPC-therapie)
IPC- therapie is een behandeling waarbij het aangedane lichaamsdeel wordt omspannen
door een manchet. Door de manchet worden luchtdrukgolven geleid die de afvoer van
lymfevocht bevorderden. De hoogte van de druk, de compressietijd en de pauze tussen de
drukgolven worden afgestemd op de patiënt.
Elastische kous
Ook de therapeutische elastische kous geeft tegendruk en zorgt ervoor dat het vocht niet
terugvloeit naar het reeds behandelde gebied.
Littekenbehandeling
Verstoring van het lymfestelsel – de oorzaak van lymfoedeem – komt vaak voor na een
operatieve ingreep. De huid van en rondom het litteken kan strak staan en het litteken kan
verharden (fibroseren). Een littekenmassage helpt. Siliconenpleisters of lymftaping
ondersteunen de behandeling.
Resultaat
Door de verbeterde afvoer van weefselvocht vermindert de druk in het oedeemgebied. Het
strakke gevoel, al dan niet pijnlijk, wordt minder of verdwijnt en u kunt weer beter bewegen.
De afgenomen druk en het verdwijnen van het weefselvocht bevorderen ook de genezing
van wonden en verminderen de vorming van littekenweefsel. Oedeemtherapie is een
langdurig traject waarbij patiënten gedurende een langere periode twee tot drie keer per
week behandeld moeten worden.
Wat kunt u zelf doen?
Sport en beweging stimuleren de lymfvaten om vocht af te voeren. Wandelen, zwemmen en
gymnastiek (onder deskundige begeleiding) zijn zeer geschikt. Sporten die leiden tot
overbelasting of sporten met veel plotselinge bewegingen (bijvoorbeeld squash) zijn af te
raden. Vermijd liever zware en langdurige lichamelijke inspanning. De huidtherapeut kan u
specifieke bewegings- en ademhalingsoefeningen aanleren die de afvoer van lymfevocht
bevorderen. Voorkom lang staan of zitten en pas op met wondjes!